آفتاب‌سوختگی و پیری ناشی از آفتاب

آفتاب‌سوختگی پاسخ التهابی شدید بدن به تماس بیش از حد با پرتوهای فرابنفش B (UVB) است. این وضعیت می‌تواند باعث آسیب مستقیم به DNA، مرگ سلول‌های کراتینوسیت و فعال شدن سلول‌های ایمنی شود. علائم بالینی شامل قرمزی پوست، درد، تورم و در موارد شدید تاول زدن است. پرتوهای UVB باعث تشکیل ترکیباتی به نام دیمِرهای پوریمیدین سیکلوبوتان می‌شوند که التهاب و کاهش پاسخ ایمنی را تحریک می‌کنند. علاوه بر آن، پرتوهای UVA عمیق‌تر به درم پوست نفوذ کرده و گونه‌های فعال اکسیژن تولید می‌کنند که باعث تخریب ماتریکس پوست و آسیب به ساختارهای سلولی می‌شوند. سوختگی‌های مکرر ناشی از آفتاب—به‌ویژه در دوران کودکی—با افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های پوست از جمله ملانوما و غیرملانوما در طول زندگی ارتباط قوی دارند.

دفاع طبیعی بدن در برابر آسیب‌های اکسیداتیو (مانند کاتالاز و گلوتاتیون) در مواجهه با تابش شدید UV به سرعت فرسوده می‌شود و آسیب سلولی افزایش می‌یابد. آفتاب‌سوختگی همچنین باعث تحریک تولید ملانین به عنوان مکانیزم دفاعی می‌شود که منجر به برنزه شدن دیرتر و ایجاد ناهمواری در رنگ پوست می‌گردد.

تماس مزمن با نور خورشید باعث پیری نوری (Photoaging) می‌شود؛ نوعی پیری خارجی که با چین و چروک‌های عمیق، بافت زبر، لکه‌های پوستی و کاهش کشسانی پوست مشخص می‌شود. این فرآیند ناشی از تابش تجمعی UVA و UVB است و آنزیم‌های ماتریکس متالوپروتئیناز (MMPs) را فعال می‌کند که رشته‌های کلاژن و الاستین را در ماتریکس درم تخریب می‌کنند.

راهکارهای پیشگیری:

• استفاده منظم از ضدآفتاب‌های طیف گسترده (SPF 30–50+)
• پوشیدن لباس‌های محافظ
• اجتناب از حضور در ساعات اوج تابش خورشید

مراقبت پس از آفتاب‌سوختگی:

• کمپرس‌های خنک
• استفاده از عوامل ضدالتهاب مانند آلوئه ورا یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
• آبرسانی برای کاهش درد و کمک به بازسازی سد پوستی

راهکارهای ضدپیری ناشی از نور خورشید:

• استفاده از آنتی‌اکسیدان‌های موضعی مانند ویتامین C و E
• آنزیم‌های ترمیم DNA مانند فوتولایز
• سرم‌های رتینوئیدی و پپتیدی
• درمان‌های لیزری و پیلینگ شیمیایی برای بازسازی کلاژن
• مصرف برخی ترکیبات خوراکی محافظت‌کننده از پوست مانند Polypodium leucotomos و نیکوتینامید در حال بررسی است

استفاده مداوم از روش‌های محافظت نوری از سنین پایین مؤثرترین راه برای حفظ پوست سالم، جوان و باطراوت است.